Nederlands, een struikelblok?
Goed piano leren spelen is niet makkelijk. Pas na vele jaren zwoegen zal het lukken om de laatste pianosonate van Schubert ten gehore te brengen. Iets dergelijks geldt ook voor de mondelinge en schriftelijke beheersing van je moedertaal. Pas na duizenden uren van boeken en artikelen lezen, van gesprekken voeren en opstellen schrijven, slaag je er misschien in je met enige nuance uit te drukken en wat leesbaars op papier te zetten. En zelfs dat lukt vaak niet, getuige de grote moeite die studenten aan universiteiten en hogescholen hebben met het schrijven van een tekst in het Nederlands. Spelling, zinsbouw en tekststructurering vormen voor de meesten enorme struikelblokken. Artikel uit de Volkskrant van Felix Huygen 28 juni 2017.
Studenten worstelen al met Nederlands hun moedertaal, laat staan hoe lastig ’t Engels voor hen is
Steeds meer studies in het Engels
Des te eigenaardiger is het dat het hoger onderwijs in hoog tempo aan het overschakelen is op het Engels als voertaal. Binnen de EU wordt in Nederland van alle niet-Engelstalige landen het vaakst Engels als instructietaal gebruikt op universiteiten. Ruim tweederde van de universitaire masteropleidingen is hier exclusief Engelstalig; ook bachelor- en hbo-opleidingen kiezen steeds vaker voor het Engels. Deze maand kondigden de bacheloropleidingen sterrenkunde, natuurkunde en informatica van de Universiteit Leiden aan vanaf 2019 volledig op het Engels over te gaan.
Engels beperkt je denken
Zelf heb ik tijdens mijn masteropleiding klassieke talen (Classics and Ancient Civilizations heet dat tegenwoordig) het spoor van vernieling ondervonden dat de verengelsing door het hoger onderwijs trekt. Waar de studenten en de (overigens uitstekende) docenten tijdens de Nederlandstalige bachelor geroutineerd en op hoog niveau bijvoorbeeld de opvattingen van Aristoteles over democratie en de relevantie hiervan voor onze eigen tijd bespraken, bleef er van dit gemak in de Engelstalige master niets over. Dezelfde studenten, dezelfde docenten, maar nu het over democracy according to Aristotle ging, stond iedereen – ikzelf ook – ineens met de mond vol tanden.
Steenkolenengels
Docenten die tijdens de bachelor elk college verlevendigden met aansprekende anekdotes, ontpopten zich in het Engels als hakkelende dooie dienders. Studenten stamelden hun referaten aan elkaar in hun beste steenkolenengels terwijl de ogen van de toehoorders langzaam dichtvielen. Discussies kwamen maar niet van de grond. Het was als een orkest waarin de pianist plots viool moest spelen, en de violisten klarinet. College volgen was verworden tot zinloze bezigheidstherapie. Thuis de stof doornemen leek nuttiger.
Top docenten ontpopten zich in het Engels als hakkelende dooie dienders
Niveau meer en meer omlaag gegaan
Hier ging het nog om bovengemiddeld taalgevoelige docenten en studenten die voor een moeilijke nichestudie kozen. Hoe groot zal de niveaudaling dan wel niet zijn bij andere opleidingen, waarbij men het Engels nog minder goed beheerst? Als het Nederlands al zoveel problemen oplevert, hoe voorkomen we dan dat het onderwijs in een andere taal nóg verder verslechtert? Het is een waanidee dat een paar cursussen Engels voor staf en studenten deze problemen oplossen. Alleen na jarenlange immersie in een Engelstalig land zouden ze de nuance waarmee ze zich in hun moedertaal uitdrukken, in het Engels ook maar enigszins kunnen evenaren.
Kwaliteitsdaling van 30%
Bestuurders in het hoger onderwijs zijn herhaaldelijk voor deze problematiek gewaarschuwd. Volgens een rapport van de KNAW uit 2003, Nederlands, tenzij…, leidt het overschakelen op het Engels als instructietaal in het universitaire onderwijs tot een gemiddelde kwaliteitsdaling van 30 procent. Dit rapport adviseerde daarom dat in elk geval bachelor-opleidingen te allen tijde in het Nederlands dienen te worden aangeboden.
Op de universiteit is bijna alles in het Engels
Verder beval het rapport aan op de universiteit meertaligheid te cultiveren: studenten moeten zich goed leren uitdrukken in het Nederlands, de taal van de maatschappij waarin wij leven, en daarnaast zo goed mogelijk Engels (de wetenschappelijke lingua franca) leren. Een verstandig advies. Maar het hoger onderwijs heeft het in de wind geslagen en richt zich steeds meer exclusief op het Engels, waardoor de academie steeds verder losgezongen raakt van de rest van de Nederlandse samenleving.
Colleges in matig Engels, je kunt beter naar Harvard gaan
Het eeuwige argument waarmee bestuurders voor meer Engels pleiten is internationalisering. Er moeten meer buitenlandse studenten komen om de kas van universiteiten en hogescholen te spekken. Maar de ironie is dat juist door alle colleges in matig Engels aan te bieden, studenten uit het buitenland een echt internationale ervaring ontzegd wordt. De goede en gemotiveerde student past hiervoor en zal eerder kiezen voor goed Engelstalig onderwijs in Harvard of Oxford. Als ik me in Italië voor een studie inschrijf, dan wil ik graag college volgen in de taal die ze daar tot in alle finesses beheersen en leer ik Italiaans. Waarom zou een Italiaan die hier een master wil komen doen, dan geen Nederlands kunnen leren?
De goede student past hiervoor en zal eerder kiezen voor goed Engelstalig onderwijs in Harvard of Oxford.
Nederlandse student wordt vergeten
Ondanks de rammelende argumentatie van bestuurders is het tempo van de verengelsing alleen maar toegenomen. Universiteiten en hogescholen laten zich vooralsnog leiden door de logica van de kasstroom in plaats van door het algemeen belang. Als de politiek niet snel ingrijpt om de trend te keren, rest er nog maar één middel: de rechtszaal. In artikel 7.2 van de wet op het hoger onderwijs is bepaald dat het onderwijs en de examens in het Nederlands dienen te zijn, tenzij er sprake is van een gastcollege of ‘indien de specifieke aard, de inrichting of de kwaliteit van het onderwijs dan wel de herkomst van de studenten daartoe noodzaakt’. Deze wet wordt nu niet nageleefd. Opleidingen zijn massaal op het Engels overgeschakeld om tienduizenden studenten hierheen te kunnen halen die het Nederlands niet machtig zijn. Dat was een keuze en – getuige de vele Europese landen met uitstekend onderwijs dat vrijwel geheel in de landstaal wordt gegeven – allerminst een noodzaak, zoals de wet vereist.
